PAŹDZIERNIK MIĘDZYNARODOWYM MIESIĄCEM AAC

AAC to alternatywne i wspomagające sposoby porozumiewania się, czyli metoda przeznaczona dla osób w różnym wieku, które nie mogą się porozumiewać mową w sposób zrozumiały dla innych. Są to głównie osoby z afazją, autyzmem, upośledzeniem umysłowym, zespołem Downa, mózgowym porażeniem dziecięcym, dysartrią. Osoba, która nie może mówić, zawsze funkcjonuje poniżej swoich możliwości intelektualnych, emocjonalnych i społecznych. Jest traktowana jak ktoś kto nie tylko nie mówi, ale też nie rozumie, nie ma własnego zdania. AAC wspiera budowanie tożsamości osoby niemówiącej, pozwala jej stać się autonomiczną jednostką, a tym samym daje niezależność i poczucie wpływu na swoje życie.

Nauka porozumiewania się jest najistotniejszym ze wszystkich oddziaływań terapeutycznych podejmowanych wobec osób niemówiących.

Spektrum osób korzystających z metod AAC jest, jak widać, bardzo szerokie, przy czym użytkownikiem AAC można być przejściowo (np. na czas rekonwalescencji po operacji krtani), do momentu opanowania w sposób wystarczający umiejętności posługiwania się mową dźwiękową bądź na stałe.

Aby opisane osoby mogły komunikować się z otoczeniem, a otoczenie z nimi, stosuje się inne metody komunikacji. O komunikacji alternatywnej (zastępczej) mówimy wówczas, gdy inne metody zastępują mowę dźwiękową, gdyż ktoś w ogóle się nią nie posługuje; jeśli wspomagają one mowę, która nie jest dostatecznie czytelna dla otoczenia, mówimy o komunikacji wspomagającej.

Wachlarz metod, które można stosować w obu rodzajach komunikacji (alternatywnej i wspomagającej) jest właściwie taki sam – różna jest jedynie funkcja, jaką pełnią dla osoby z trudnościami w posługiwaniu się mową foniczną.

Wśród metod AAC istnieją rozmaite ich podziały; jednym z najbardziej przejrzystych jest ten, który wyróżnia trzy zasadnicze grupy metod AAC: grupę metod wykorzystujących symbole przestrzenno-dotykowe (trójwymiarowe), grupę metod wykorzystujących symbole gestowe i grupę metod korzystających z symboli płaskich (dwuwymiarowych).

Metody AAC oparte na wykorzystaniu rozpoznawalnych również dotykowo symboli obejmują m.in. znaki, które bardzo mocno nawiązują do konkretnych przedmiotów, a także wypukłe obrazki oraz brajla.

Metody AAC oparte na stosowaniu gestów obejmują zróżnicowane zbiory gestów (od tych najbardziej naturalnych, imitujących określone czynności czy opisujących określone cechy przedmiotów, osób itd., przez zestawy jednoręcznych gestów Indian, po tak skomplikowane, jak umowne, zunifikowane znaki języka migowego).

Ogromną popularnością cieszą się metody AAC bazujące na stosowaniu płaskich zdjęć i różnego typu rysunków. Coraz więcej osób słyszy o symbolach PCS (przeważnie kolorowych) i PIC (charakterystycznych białych rysunkach na czarnym tle). Do tej grupy metod należą też te, które opierają się na piśmie czarnodrukowym.

Wśród symboli – zarówno trójwymiarowych, jak i gestowych czy obrazkowych – znajdują się bardziej konkretne i czytelne znaki podobne do tego, co przedstawiają (mówimy wówczas, że są one ikonograficzne) oraz znaki, które w niczym nie przypominają tego, co zastępują (są abstrakcyjne), w związku z czym trudniej jest je odgadnąć (tego typu symbole są znacznie trudniejsze do opanowania, więc – siłą rzeczy – mniej ich jest w słowniku osób słabiej funkcjonujących pod względem umysłowym).

Do użytkowników AAC należą również osoby głuchoniewidome. Ich specyfika polega na tym, że mają one często problem nie tylko z przekazem informacji za pomocą mowy dźwiękowej (tj. są „niemówiące”), lecz także z jej odbiorem. Poza tym wymagają niekiedy różnego typu dostosowań w odniesieniu do metod AAC, np. stosowania większych bądź wypukłych obrazków czy też migania z mniejszej lub większej odległości i/albo w wąskiej przestrzeni, lub migania do dłoni. Ponieważ w grupie dorosłych oraz dzieci z jednoczesnym uszkodzeniem wzroku i słuchu od urodzenia bardzo często dysfunkcjom obu najważniejszych zmysłów towarzyszą dodatkowe, nierzadko poważne, zaburzenia rozwojowe, przeważnie stosuje się w jej przypadku metody oparte na symbolach trójwymiarowych. Bywa, że pozostają one podstawową formą komunikacji do końca życia.

Warto wiedzieć, że dużą pomocą w komunikowaniu się z otoczeniem, jak również otoczenia z daną osobą są różne urządzenia techniczne – komunikatory (z mową syntetyczną), które „mówią” po wciśnięciu przycisku z obrazkiem, czy programy komputerowe (np. Boardmaker) opierające się głównie na wykorzystaniu systemów obrazkowych i mające możliwość używania mowy syntetycznej.