DZIECIŃSTWO BEZ PRZEMOCY – RAZEM BUDUJEMY DZIECIŃSTWO MOCY – Jak rozpoznać, że dziecko doświadcza przemocy?
Dzieci często nie potrafią lub boją się mówić o tym, co je spotyka. Z tego powodu szczególnie ważne jest, aby dorośli potrafili zauważyć wczesne, czasem bardzo subtelne sygnały ostrzegawcze i zareagować z uważnością.
Sygnały behawioralne i emocjonalne, na które warto zwrócić uwagę
- Jeżeli dziecko nagle zmienia zachowanie – staje się wycofane, bardziej lękowe, nadmiernie czujne albo przeciwnie: wybuchowe i drażliwe – może to być odpowiedź na przewlekły stres i krzywdę.
- Jeśli obserwujesz narastające problemy z koncentracją, snem lub nauką, a dotychczas lubiane aktywności przestają je cieszyć, może to świadczyć o przeciążeniu emocjonalnym.
- Jeżeli pojawiają się niewyjaśnione urazy (siniaki, zadrapania, oparzenia, złamania) albo dziecko podaje niespójne wytłumaczenia, konieczna jest czujność i rozmowa w bezpiecznych warunkach.
- Jeśli dziecko zaczyna unikać określonych osób, miejsc lub aktywności (np. nie chce iść do szkoły, treningu, zajęć dodatkowych), może to oznaczać, że właśnie tam doświadcza przemocy.
- Jeżeli zauważasz zaniedbany wygląd, niedostosowane do pogody ubranie, braki w higienie czy przewlekłe zmęczenie, może to wskazywać na zaniedbanie.
- Jeśli pogarszają się relacje z rówieśnikami, pojawia się izolacja, trudności z zaufaniem dorosłym albo przeciwnie — nadmierna uległość i „zadowalanie innych”, są to sygnały, że dziecko próbuje poradzić sobie w niesprzyjających warunkach.
Sygnały charakterystyczne dla cyberprzemocy
- Dziecko nagle przestaje korzystać z telefonu lub komputera, usuwa konta społecznościowe albo nie chce pokazywać ekranu w obecności dorosłych.
- Pojawia się nagły spadek nastroju po korzystaniu z internetu, lęk przed powiadomieniami i wiadomościami lub prośby o częste zmiany numeru/hasła.
- Dziecko zaczyna unikać szkoły po publikacji kompromitujących treści, pojawiają się wstyd i silne poczucie upokorzenia.
Na co uważać u dzieci w różnym wieku
- W wieku przedszkolnym mogą pojawić się regresy (np. moczenie nocne, ssanie kciuka), lęk separacyjny, rysunki o tematyce przemocy lub zabawy z powtarzającymi się scenariuszami krzywdzenia.
- W wieku szkolnym częste są bóle brzucha, głowy bez jasnej przyczyny medycznej, unikanie zajęć WF, spadek ocen oraz lęk przed oceną rówieśniczą.
- W okresie nastoletnim mogą pojawiać się zachowania ryzykowne, samookaleczenia, nadużywanie substancji, nasilone wahania nastroju, myśli rezygnacyjne.
Jak rozmawiać, gdy coś Cię niepokoi
- Zapewnij dziecku poczucie bezpieczeństwa: wybierz spokojne miejsce, mów łagodnym głosem, usiądź na jego poziomie.
- Zadawaj pytania otwarte („Co się wydarzyło?”, „Jak się z tym czujesz?”) i unikaj pytań sugerujących („Czy ktoś cię uderzył?”).
- Wprost powiedz, że nie jest winą dziecka to, co je spotkało, i że ma prawo do ochrony oraz pomocy.
- Nie obiecuj „pełnej tajemnicy”, jeśli podejrzewasz przemoc — wyjaśnij, że Twoim obowiązkiem jest zadbać o jego bezpieczeństwo i w tym celu możesz poprosić o pomoc odpowiednie osoby.
- Zapisz słowa dziecka jak najwierniej, odnotuj datę, godzinę i kontekst rozmowy. Unikaj interpretacji — notuj faktyczne wypowiedzi.
Jeśli zauważysz te objawy, nie ignoruj ich. Rozmowa w spokojnej, bezpiecznej atmosferze bywa pierwszym krokiem do przerwania spirali krzywdy. Warto też niezwłocznie skontaktować się ze specjalistą (psychologiem, pedagogiem lub pracownikiem socjalnym), aby wspólnie zaplanować dalsze kroki.
Jak przemoc odbiera dziecku moc?
Hasło kampanii „Dzieciństwo bez Przemocy” odwołuje się do idei dzieciństwa mocy – dzieciństwa, w którym dziecko czuje się bezpieczne, widziane i ważne. Przemoc tę moc systematycznie odbiera.
Jak to się dzieje w praktyce?
- Przemoc podważa poczucie własnej wartości. Dziecko zaczyna wierzyć, że „zasługuje” na krzywdę, co prowadzi do wstydu, samokrytyki i rezygnacji z własnych potrzeb.
- Zostaje naruszone podstawowe poczucie bezpieczeństwa. Dziecko żyje w stanie „ciągłej gotowości”, czekając na kolejny cios – fizyczny lub emocjonalny. Taki przewlekły stres obciąża układ nerwowy i może wpływać na uwagę, pamięć i regulację emocji.
- Erozji ulega zaufanie do dorosłych i świata. Skoro osoby, które powinny chronić, krzywdzą lub nie reagują, dziecko uczy się, że nie ma do kogo się zwrócić, a świat jest nieprzewidywalny.
- Zaburzony zostaje rozwój społeczny. Trudniej budować zdrowe relacje, stawiać granice i prosić o wsparcie. Później, w dorosłości, może to skutkować związkami opartymi na lęku, kontroli lub unikaniu bliskości.
- Spada motywacja i sprawczość. Kiedy każde działanie spotyka się z krytyką lub przemocą, dziecko przestaje próbować, ogranicza marzenia i cele, a jego potencjał rozwojowy zostaje zahamowany.
- Wzrasta ryzyko kryzysów zdrowia psychicznego. Skutkami długotrwałej przemocy są m.in. depresja, zaburzenia lękowe, objawy stresu pourazowego (PTSD), samouszkodzenia i myśli samobójcze. Badania pokazują, że 22% młodych osób dokonuje samookaleczeń, a 9% podejmuje próbę samobójczą — ryzyko rośnie zwłaszcza wtedy, gdy sprawcami są bliscy dorośli lub rówieśnicy.
Opracowanie: Agata Lisowska
Na podstawie:
Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę. (2023). Diagnoza przemocy wobec dzieci w Polsce. Raport z badań ogólnopolskich. Warszawa: Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę.
Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę, & Ipsos. (2024). Barometr postaw wobec krzywdzenia dzieci w Polsce 2024. Warszawa: Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę.
Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę. (2025). Dzieciństwo bez Przemocy 2025. O kampanii. Warszawa: Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę.
Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę. (n.d.). Reaguj na przemoc wobec dziecka. Warszawa: Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę.
[https://reaguj.fdds.pl](https://reaguj.fdds.pl)
Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę. (n.d.). Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży 116 111. Warszawa: Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę.
[https://116111.pl](https://116111.pl)
Biuro Rzecznika Praw Dziecka. (2025, 6 października). Wystartowała kampania „Dzieciństwo bez Przemocy”. Warszawa: BRPD.
Gazeta Prawna. (2024, 25 kwietnia). Drastyczny wzrost przemocy wobec dzieci – dwa lata i 2,5 raza więcej zgłoszeń.
Piastun ZOZ. (2024, 15 maja). Jak rozpoznać krzywdzenie dzieci – sygnały ostrzegawcze.
Publicystyka NGO.pl. (2023, 12 grudnia). Zatrważająca diagnoza FDDS o krzywdzeniu dzieci.